ՋԱՎԱԽՔԻ ՀԱՄԱՑԱՆՑԱՅԻՆ ՊՈՐՏԱԼ

Ջավախքի եկեղեցիները

Ջավախքի եկեղեցիների ցուցակը բերված է 2004 թվականին մեր կողմից այս նույն համացանցային կայքում տեղադրված տվյալներից:

Ջավախքի եկեղեցիները

Խնդրում ենք բոլոր շահագրգիռ անձանց լրացումների, ուղղումների, թերությունների վերաբերյալ իրենց առաջարկությունները, դիտողությունները, խորհուրդները ուղարկել մեզ` մեր « կապ » էջի հասցեներով (փոստային կամ էլեկտրոնային) կամ այլ տարբերակով:

ՑՈՒՑԱԿՆԵՐ

Ցուցակներ

ՋԱՎԱԽՔԻ ԶԱՎԱԿՆԵՐԸ ՀԱՅՐԵՆԱԿԱՆ
ՄԵԾ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՏԱՐԻՆԵՐԻՆ

Հայրենական մեծ պատերազմը դաժան ու անմարդկային փորձություն էր Խորհրդային Միության բոլոր ազգերի ու ազգությունների համար (համայն մարդկության համար), որի բախտորոշ ու բեկումնային բոլոր շրջափուլերին սկզբից մինչեւ վերջ իր անուրանալի, վճռական մասնակցությունն է բերել հայ ժողովուրդը՝ Մեծ Հաղթանակի գործին նվիրաբերելով իր ընտիր, հերոս զավակներին Հայաստանի, հեռու եւ մոտիկ սփյուռքի քաղաքներից ու շրջաններից: Ջավախքի ժողովուրդը պատերազմի առաջին իսկ օրից ապրում էր «Դեպի ռազմաճակատ, դեպի դիրքերն ու խրամատները» նշանաբանի թելադրանքով։ Հազարավոր կամավորներ համալրում էին բազմազգ հայրենասերների շարքերը, որոնք երբեք երդմնազանց չեղան` իրենց կյանքի գնով կռվելով ֆաշիստական զավթիչների դեմ:

Ջավախքի որդիները երբեք չսարսափեցին մահից և քաջաբար մարտնչեցին Մոսկվայի, Լենինգրադի ազատագրման մարտերում: Մոսկվայի պաշտպանության և նրա ազատագրման համար անձամբ իր գիտատեխնիկական մեծ ներդրումն ունեցավ պատերազմի տարիներին բազմաթիվ զինատեսակների հեղինակ ու փորձարկող, գեներալ-մայոր Հովհաննես Օվանօղլյանը, որ գերազանցորեն էր կատարում գլխավոր հրամանատարության առաջադրանքները: Մոսկվայի պաշտպանության մարտերում զոհվեցին` Շաքրո Իսրայելի Ավագյանը, Թադևոս Սերգոյի Այվազյանը, Վարազդատ Երիցյանը, Կոլյա Գրիգորյանը, Գրիգոր Քուրդօղլյանը և շատ ուրիշներ:

Հերոս քաղաք Լենինգրադի պաշտպանության մարտերում իրենց սխրանքներով աչքի ընկած Բալթյան ծովայինների շարքերում էին փոխգնդապետ Արշալույս Մամուլյանը, Ցոլակ Պետրոսյանը, Ենոք Մուրադյանը, Ոսկան Աբաջյանը, Վաչագան Նազարեթյանը, Մնացական Սաքոյանը, Գրիգոր Դիադյանը … Քաղաքի միակ «Կյանքի ճանապարհի» շրջանում իրենց ջահել կյանքը զոհաբերեցին ախալքալաքցի շատ քաջորդիներ. մի քանիսին բախտ վիճակվեց լինելու քաղաքի ազատագրման մասնակիցը:

1941թ. ծանր օրերին կազմավորվեց 89-րդ հայկական հրաձգային դիվիզիան, որը համալրվեց նաև Ախալքալաքի շրջանի հայ ռազմիկներով: 89-րդ դիվիզիայում առաջին մարտական մկրտությունն իր աննկարագրելի խիզախությամբ ստացավ խանդեցի Վարդ Պողոսյանը, որ «Մաքսիմ» գնդացրով կրակի տակ էր վերցրել հակառակորդի երկու հենակետերը, որոնց արձակած գնդացրային անդադար կրակահերթը թույլ չէր տալիս մեր զինվորներին առաջ շարժվել: Հմուտ ու խիզախ գնդացրորդը կարողացավ շարքից դուրս բերել թշնամու կրակակետերը, ճանապարհ բացել գնդի զինվորների առաջխաղացման համար` ոչնչացնելով շուրջ երկու տասնյակից ավելի գերմանացիների: Վարդ Պողոսյանը և շատ ջավախքցիներ աչքի ընկան նաև Կերչի մարտերում: Վարդը իր ընկերների շրջանում հայտնի էր իր սրտաբացությամբ, հմտությամբ ու քաջությամբ: Նա 1943թ. օգոստոսից մինչև 1945թ. հունվարի 19-ը մարտերով Ղրիմից հասավ մինչև Լեհաստանի Տամաշով քաղաքի մատույցները, որտեղ էլ կնքեց իր մահկանացուն: 1944թ. մարտին Պողոսյանը պարգևատրվեց Փառքի երկրորդ աստիճանի և Կարմիր աստղի շքանշաններով, իսկ դիվիզիա այցելած մարշալ Կ. Վորոշիլովն անձամբ նրան պարգևատրել է գրպանի ոսկե ժամացույցով:

Հարյուրավոր ախալքալաքցիներ զոհվեցին Օրջոնիկիձեի, Գրոզնու, Տուապսեի, Մոզդոկի, Նովոռոսիսկի, Կրասնոդարի շրջաններում և Կովկասի լեռնանցքներում, Թերեք գետի ափերին: Հայրենական պատերազմի ճակատամարտում ամեն օր ծնվում էին նորանոր խիզախներ, հերոսներ, որոնք հավատարիմ մնալով զինվորական երդմանը, արհամարհելով մահվան սարսափ ու անասելի զրկանք, նետվեցին մոլեգնող մարտերի հորձանուտը և քայլ առ քայլ ետ շպրտեցին ու ջախջախեցին զավթիչներին:

Ուստի միշտ էլ ուսանելի ու նվիրական է Մեծ հայրենականի արիասիրտ ջավախքցիների՝ հաճախ անժամանակ ընդհատված, հերոսական կյանքին ու գործին ծանոթանալը։ Նրանց կենսագրության արյունոտ էջերը թերթելը։

Կադրային սպա, Խորհրդային Միության հերոս Լևոն Խնկանոսի Դարբինյանը ծնվել է 1905թ. մայիսի 29-ին Ախալքալաքի շրջանի Ալաստան գյուղում, անտառապահի ընտանիքում: Երկու տարեկան հասակում զրկվելով հորից` ունեցել է դառը մանկություն և պատանեկություն: 1924թ. Լևոնն ընդունվել է Երևանի Ալ. Մյասնիկյանի անվան Ռազմական դպրոց: 1927թ. շարունակել է իր ուսումը Թիֆլիսում` Անդրկովկասյան հետևազորային դպրոցում: 1928թ. նշանակվել է դասակի հրամանատար: 1934թ. ավարտել է Մոսկվայի «Վիստրել» դասընթացները: Հայրենականի սկզբից մայոր Դարբինյանը մեկնել է Կենտրոնական ռազմաճակատ: Ղեկավարել է կործանիչ ջոկատ, այնուհետև` Հարավարևմտյան ռազմաճակատում 7-րդ լեռնահրաձգային դիվիզիայի 148-րդ գնդի մարտական գործողությունները: Հանդես բերելով կադրային սպային հատուկ համարձակություն, նախաձեռնություն և արագ կողմնորոշվելու ունակություն` Դարբինյանն իր մարտիկների ու սպաների համար դարձել էր սիրելի ընկեր և հեղինակավոր հրամանատար: Հոկտեմբերի 26-ին նա Նովովասինցովոյում վիրավորվում է գլխից, բայց չհեռանալով կրակագծից` ղեկավարում է մարտերը: Փոխգնդապետ Դարբինյանի համար ճակատագրական եղան 1942թ. մայիս-սեպտեմբեր ամիսներին Խարկովի, Ցիմլյանսկի, Կալմիցսկի տափաստանում մղված մարտերը:

Լինելով հնարամիտ ու համարձակ հրամանատար և պայքարելով ուկրաինական հողի ազատագրման համար` 1943թ. անցավ այն բոլոր վայրերով, որտեղից ծանր ու արյունահեղ մարտեր տալով, 1941-1942թթ. նահանջել էր: «Երդվում եմ` թշնամուն չհաղթած չվերադառնալ,- ասել է Դարբինյանը։ -Կա՛մ կմեռնեմ մարտերում արժանի մահով, կա՛մ կվերադառնամ հաղթանակով»: 1943թ. դեկտեմբերին Կորոստիշչևի գրոհի ժամանակ գնդապետ Դարբինյանը հինգերորդ անգամ ծանր վիրավորվեց և կնքեց իր մահկանացուն: 1944թ. հունվարի 10-ին նա հետմահու արժանացավ Խորհրդային Միության հերոսի կոչման, պարգևատրվեց Լենինի շքանշանով և «Ոսկե աստղ» մեդալով: Նա պարգևատրվել էր նաև Կարմիր դրոշի և Հայրենական պատերազմի առաջին աստիճանի շքանշաններով:

Խորհրդային Միության հերոս Վաչագան Հունանի Վանցյանը ծնվել է 1913թ. Ախալքալաքի շրջանի Զակ գյուղում: 1928թ. ավարտել է գյուղի միջնակարգ դպրոցը: 1937-1939թթ. Վաչագանը աշխատել է Բաթումի արդյունաբերական ձեռնարկություններում, ապա նորից հայրենի կոլտնտեսությունում: Հայրենականի առաջին իսկ օրից Վաչագանը մեկնում է գործող բանակ և շուտով հայտնի է դառնում որպես հմուտ և խիզախ գնդացրորդ: Մինչև 1943թ. նա երեք անգամ վիրավորվում է, բայց չի թողնում ռազմադաշտը: 1944թ. ամռանը սերժանտ Վանցյանը հաստոցավոր գնդացրի հաշվարկի հրամանատար էր Վիտեբսկյան 179-րդ հրաձգային դիվիզիայի 259-րդ գնդում, որը գործում էր Մերձբալթյան առաջին ռազմաճակատում: Նույն թվականի հունիսին Վիտեբսկի շրջանում անցնում են հարձակման և, ճեղքելով թշնամու պաշտպանությունը, սկսում են առաջ շարժվել` ազատագրելով Բելոռուսիայի հյուսիսային շրջանները, ապա Լիտվան: Վիտեբսկի մարտերում Վանցյանի մարտիկները ցուցաբերեցին բացառիկ խիզախություն և արիություն՝ ետ մղելով թշնամու մեկը մյուսին հաջորդող հակագրոհները։

Վանցյանը հերոսաբար զոհվեց 1944թ. օգոստոսի 1-ին Վիտեբսկի շրջանի Շամիլինո երկաթուղային կայարանի մոտ: Բարձր գնահատելով անձնազոհ մարտիկի քաջությունը և խիզախությունը` ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահությունը 1945թ. մարտի 24-ի հրամանագրով նրան հետմահու շնորհեց Խորհրդային Միության հերոսի կոչում` հանձնելով Լենինի շքանշան և «Ոսկե աստղ» մեդալ: Վաչագան Վանցյանի բրոնզաձույլ կիսանդրին կանգնեցված է հայրենի Զակ գյուղում և շրջկենտրոնի կենտրոնական այգում:

Փառքի երեք շքանշանների ասպետ Քերոբ Պետրոսի Սերոբյանը ծնվել է 1923թ. Ախալքալաքի շրջանի Ալաստան գյուղում: 1942թ. 19-ամյա Քերոբը, հրաժեշտ տալով հայրենի բարձրաբերձ լեռներին, ծնողներին ու զմրուխտյա դաշտերին, մեկնեց բանակ: Ծառայեց հայկական Թամանյան 89-րդ հրաձգային դիվիզիայի 280-րդ սակրավորների գումարտակում: Ղրիմի ազատագրման համար մղվող մարտերում ցուցաբերած արիության համար պարգևատրվել է Փառքի երրորդ աստիճանի շքանշանով: Մասնակցելով բազում մարտերի և ցուցաբերելով անձնական արիություն` Քերոբը պարգևատրվել է նաև Փառքի առաջին աստիճանի շքանշանով:

Մոտենում էր հաղթանակի օրը: Սերոբյանի ծառայած գունդը մարտնչում էր Բեռլինի մատույցներում: Դիվիզիայի հրամանատար գեներալ Նվեր Սաֆարյանի հրամանով սակրավորների գումարտակը եֆրեյտոր Սերոբյանի ղեկավարությամբ պետք է մաքրեր հետևակայինների հարձակման ուղին: Մայիսի մեկի գիշերը նրա խումբը դուրս եկավ մարտական առաջադրանքը կատարելու: Լուսադեմին լսվեց ուժեղ պայթյուն. առաջադրանքը կատարված էր… Նաև Քերոբի կյանքի գնով: Նա չճաշակեց հաղթանակի բերկրանքը: Քերոբ Սերոբյանի անմահ անունը ոսկե տառերով գրված է Մեծ Հայրենականի պատմության մատյանում, հերոսական դյուցազնագրքի փառքի շքանշանների ասպետների շարքում:

Գեներալ-լեյտենանտ Ստեփան Եղիայի Գինոսյանը ծնվել է 1901թ. Ախալքալաքի շրջանի Սաթխա գյուղում: Պատերազմի տարբեր ռազմաճակատներում մարտական ու արյունահեղ ճամփաներով է անցել խիզախ գեներալը: Գինոսյանը սովորել է Կրեմլի ռազմական դպրոցում, Մ. Ֆրունզեի անվան Ռազմական ակադեմիայում: Դիվիզիայի առաջին մասի պետից հասել է մինչև օկրուգի օպերատիվ բաժնի պետի տեղակալի և բանակի շտաբի պետի պաշտոններին: Գինոսյանը կոփվել է մարտադաշտում, դարձել ռազմական արվեստի գիտակ: Շուտով նրան շնորհվել է գնդապետի կոչում, իսկ ցուցաբերած խիզախության համար պարգևատրվել է Կարմիր դրոշի շքանշանով: Հայրենական պատերազմի առաջին օրվանից մինչև հաղթանակ` Գինոսյանը եղել է ռազմական գործողությունների առաջավոր գծում: Մոսկվայի պաշտպանության օրերին գնդապետ Գինոսյանը բանակի օպերատիվ մասի պետն էր, ապա` շտաբի պետը, պարգևատրվել է երկրորդ Կարմիր դրոշի շքանշանով և արժանացել գեներալ-մայորի կոչման: 1944թ. սկզբին Գինոսյանը տեղափոխվել է Մոգիլևի ուղղությամբ գործող ռազմաճակատ և նշանակվել բանակի շտաբի պետ: Այդ պաշտոնին նա մնացել է մինչև Գերմանիայի անվերապահ կապիտուլյացիան: Գեներալ Գինոսյանը Հայրենական պատերազմի ժամանակ Մոսկվայի մատույցներից հասել է մինչև Էլբա գետը` Վիտենբերգ քաղաքը: Փառահեղ մարտական ուղու ավարտին գեներալի կուրծքը զարդարված էր 11 մարտական շքանշաններով և տասնյակից ավելի մեդալներով: Գինոսյանի հուշարձանը կանգնեցված է հայրենի Սաթխա գյուղում:

Հրետանու գեներալ-մայոր Հովհաննես Սեդրակի Օվանօղլյանը ծնվել է 1901թ. Ախալքալաքում: Որպես մարտկոցի հրամանատար ծառայել է Կրոնշտադի Կրասնայա Գուբ ամրոցում: 1931թ. ավարտել է Ձերժինսկու անվան հրետանային զինվորական ակադեմիան և նշանակվել է հայկական դիվիզիայի հրետանային գնդի շտաբի պետ: 1932թ. նշանակվել է Բաքվի հակաօդային պաշտպանության առանձին զենիթահրետանային գնդի հրամանատար, 1935թ. նշանակվել է ՀՕՊ 3-րդ բրիգադի շտաբի պետ, 1936թ.` բանակի հրետանային վարչության երկրորդ բաժնի պետի տեղակալ, 1939թ.` զենիթային հրետանու հրաձգային-տեխնիկական կոմիտեի պետ: Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ Օվանօղլյանը կատարել է գերագույն գլխավոր հրամանատարության հատուկ առաջադրանքները` զենիթային միջոցների մարտական կիրառման նոր մեթոդների յուրացման ասպարեզում: Խոշոր աշխատանքներ է կատարել 1942թ. Հարավարևմտյան ռազմաճակատի 38-րդ բանակի զորամասերում` հակաօդային պաշտպանության Վորոնեժ-Բորիսոգլեբսկի շրջանում, ինչպես նաև` Մուրմանսկի, Գորկու, Սարատովի, Վոլգոգրադի զենիթային հրետանու զորամասերում: 1953թ. նրան շնորհվել է գեներալ-մայորի կոչում: Հրետանու գեներալ-մայոր Հովհաննես Օվանօղլյանը վախճանվել է 1958թ., Լենինգրադում:

Գնդապետ Սարգիս Գրիգորի Ծածուրյանը ծնվել է 1903թ., Ախալքալաքի շրջանի Ալաստան գյուղում: Ռազմական գործի ծարավ երիտասարդին բախտ է վիճակվել սովորելու Լենինգրադի զինվորական հաղորդակցության դպրոցում: Մեծ Հայրենականի առաջին օրվանից ռազմաճակատ է մեկնել, մասնակցել է Հյուսիսային Կովկասի, Ստալինգրադի, Ուկրաինայի, Անդրկովկասյան ռազմաճակատների մարտերին` վարելով երկաթուղային հաղորդակցության ճանապարհների պաշտպանության ղեկավարի դժվարին պարտականությունները: Գնդապետ Ծածուրյանի ծառայությունը ռումբերի ու կրակների միջով է անցել` Ստալինգրադից մինչև Բեռլին, գնդակներն ու արկի բեկորները դաղել ու ծակոտել են նրա մարմինը, մի քանի անգամ ծանր վիրավորվել է, սակայն կրկին կանգնել է մարտական դիրքերում, պատվով կատարել գերագույն հրամանատարության հրամանները, բարձր պահել հրամանատարի պատիվը: Այդ են վկայում գվարդիայի գնդապետ Սարգիս Ծածուրյանի կուրծքը զարդարող Լենինի, Հայրենական պատերազմի 2-րդ և 3-րդ աստիճանի, Կարմիր դրոշի շքանշանները, տասնյակից ավելի մեդալները:

Վարշամ Լևոնի Չախալյանը ծնվել է Ախալքալաքի շրջանի Մոդեգամ գյուղում: Մեծ Հայրենականի օրերին Վարշամ Չախալյանի զինվորական ծառայությունը սկսվեց Հայկական 89-րդ Թամանյան հրաձգային դիվիզիայի հրաձգային գնդում՝ որպես կապավոր: 1942թ. Հյուսիսային Կովկասում մղվող մարտերի ժամանակ ստացավ իր առաջին մարտական մկրտությունը: Նրա զորամասը Թամանյան թերակղզում էր, Գրիվինսկայա ավանի մոտ… Ջերմ հայրենասիրության և մարտական առաջադրանքները ժամանակին և ճշգրիտ կատարելու համար նա պարգևատրվել է Փառքի 3-րդ աստիճանի շքանշանով: Ակտիվորեն մասնակցելով Լեհաստանի, Չեխոսլովակիայի, Հունգարիայի, Ռումինիայի, Պրուսիայի ազատագրության համար մղվող արյունահեղ մարտերին` Չախալյանը պարգևատրվել է Հայրենական պատերազմի 3-րդ և 2-րդ աստիճանի շքանշաններով, մասնակցել Բեռլինի գրավմանը: Չախալյանը զորացրվել է 1946թ.` կուրծքը զարդարած չորս շքանշաններով և տասնյակից ավելի մեդալներով: Մահացել է խաղաղ հարկի տակ:

Գնդապետ Արտաշես Սահակի Աբրահամյանը ծնվել է 1905թ. Ախալքալաքի շրջանի Կարզախ գյուղում: 1926թ.-ից սկսվել է նրա զինվորական ծառայությունը: Աբրահամյանը սովորել է Կիևի հրետանային ռազմական ուսումնարանում, ապա ընդունվել է Մոսկվայի Մ. Ֆրունզեի անվան Ռազմական ակադեմիան և 1940թ. բարձր առաջադիմությամբ ավարտելուց հետո Լվովի զինվորական օկրուգում նշանակվել է գնդի շտաբի պետ: Մեծ հայրենականին մասնակցել է առաջին օրվանից` մարտերով հասնելով մինչև Ստալինգրադ: Ստալինգրադյան ճակատամարտի հաղթական ավարտից հետո նրա գունդը մարտնչել է Օրյոլի ուղղությամբ, որտեղ էլ վիրավորվել է: Գնդի շտաբի պետ Մ. Մելյանը հիացմունքով է գնահատել նրա ռազմական ունակությունները: Ապաքինվելուց հետո գնդի շարքերում կրկին առաջինն է կռվի նետվել Մերձբալթյան ռազմաճակատում, որտեղ և նշանակվել է 357-րդ հրաձգային դիվիզիայի հրամանատար: Աբրահամյանի դիվիզիան արյունահեղ ու դաժան մարտերով հասել է մինչև Բեռլին: Արտաշես Աբրահամյանի մարտական ծառայությունները պատերազմի ժամանակ բարձր են գնահատվել, նա պարգևատրվել է Կարմիր դրոշի երկու, Կարմիր աստղի երկու, Հայրենական պատերազմի երկու շքանշաններով և տասնյակից ավելի մարտական մեդալներով:

Պատերազմի տարիներին ռազմաճակատներում կռված և հաղթանակներ նվաճած մարտիկների շարքում իրենց ուրույն տեղն ունեն քաջ ու անվեհեր պարտիզանները, որոնք, գիշեր-ցերեկ գործելով թշնամու թիկունքում, ահ ու սարսափ էին տարածում՝ ոչնչացնելով ու հրդեհելով զինամթերքով ու պարենով բեռնավորված հազարավոր էշելոններ, կամուրջներ, զինապահեստներ, ավտոշարասյուններ և կենդանի ուժ: Պարտիզանների շարքերում էին նաև Ջավախքի քաջորդիները, որոնք որպես «անհետ կորածներ» մարտնչում էին թշնամու թիկունքում՝ հանուն իրենց մայրերի, քույրերի և կանանց:

Հայրենական Մեծ պատերազմի առաջին իսկ օրերից միայն Ախալքալաքի շրջանի գյուղերից ու քաղաքներից ռազմաճակատ են մեկնել 10082 ահել ու ջահել, որոնցից զոհվել են 4174-ը:

ՆԱՐԻՆԵ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
ՀՀ ՊՆ «Մայր Հայաստան» զինվորական
թանգարանի ավագ գիտաշխատող
ավագ լեյտենանտ

«Հայ զինվոր» ՀՀ պաշտպանության նախարարության պաշտոնաթերթ՝
#18 (985) 9.05.2013 – 15.05.2013
#19 (986) 16.05.2013 – 22.05.2013